Tandplak
Tandplak is een laagje bestaande uit een combinatie van levende en dode bacteriën, calcium en fosfor uit het speeksel, voedselresten en water. De ruimte tussen de tand en het tandvlees is een ideale ruimte voor het verblijf en de groei van bacteriën. Daarnaast is er een individuele aanleg voor de vorming van tandplak: het ene dier heeft er sneller last van dan het andere en ook de ernst van de gevolgen kan per dier verschillen. Verder kan er meer tandplak gevormd worden op plekken waar voedselresten zich gemakkelijk kunnen ophopen, zoals bijvoorbeeld bij persisterende melktanden. Ouderdom speelt natuurlijk ook een grote rol. Hoe ouder het dier, des te groter de kans dat tandplak en /of tandsteen aanwezig is.
Tandvleesontsteking (gingivitis)
Het tandvlees ziet er normaal gaaf en roze uit van kleur. Door de ophoping van bacteriën ontstaat een tandvleesontsteking (gingivitis), waarbij het tandvlees gezwollen en rood is en gemakkelijk bloedt. De ontsteking verspreidt een onaangename geur waardoor uw huisdier erg uit de bek stinkt.
Tot dit moment is het proces nog reversibel: als het gebit professioneel gereinigd wordt, en daarmee de ontsteking wordt weggenomen, dan kan het tandvlees zich weer geheel herstellen.
Als een tandvleesontsteking te laat ontdekt wordt, kan deze zich gemakkelijk tot de diepere delen uitbreiden. We spreken dan van een parodontitis. Dit kan leiden tot weefsel- en botafbraak en het terugtrekken van het tandvlees, waardoor de wortels van de tanden/kiezen bloot komen te liggen. Uiteindelijk verliezen de tanden en kiezen hun stevigheid in de kaak en kunnen ze uitvallen. Een parodontitis is irreversibel, dus niet meer terug te draaien. Het is dus erg belangrijk om dit te voorkomen.
Tandsteen
Tandsteen ontstaat wanneer er onder invloed van speeksel verkalkingen optreden in tandplak. Overal waar tandplak aanwezig is kan tandsteen ontstaan, maar tandsteen ontstaat vooral op die plaatsen waar speekselklieren uitmonden in de bek (dus bij de grote kiezen en aan de achterkant van de ondersnijtanden). Door tandplak te bestrijden (poetsen) kan de vorming van tandsteen worden tegengegaan.
Tandsteen op zich is niet schadelijk, maar door het ruwe oppervlak is het een ideale plaats voor bacteriën waardoor er een verhoogde kans op tandvleesontsteking en parodontitis ontstaat. Eenmaal gevormd tandsteen is niet met chemische middelen of met tanden poetsen meer op te lossen. Een professionele gebitsreiniging is dan ook de aangewezen therapie bij tandsteen.
Tandhalslaesie of FORL
Als dierenartsen zien we dat er tandhalslaesies ontstaan in de tanden of kiezen bij de kat. Eigenlijk is een tandhalslaesie een ouderwetse benaming de ziekte wordt nu FORL of RL genoemd. FORL staat voor Feline Odontoclastische Resorptieve Laesies.
Wat is het?
FORL is een progressieve aandoening, dit wil zeggen dat als de ziekte zich eenmaal openbaart bij 1 element er na verloop van tijd steeds meer tanden en kiezen aangetas t zullen worden. De tanden en kiezen worden dan aangetast op de overgang van tandkroon (boven het slijmvlies) en tandwortel (onder het slijmvlies). De afwijking ontstaat doordat tandoplossende cellen aangezet worden tot het afbreken van het tandweefsel.
Oorzaak
De combinatie van ontstekingen aan het mondslijmvlies en het voorkomen van lokaal vitamine D activeert de odontoclastische cellen die caviteit (= een holte in de tand) veroorzaakt. Het is niet het gehalte aan vitamine D in het voer, maar meer de aanwezigheid van lokaal vitamine D in het parodontale ligament in combinatie met een gingivitis of parodontitis. Het is erg belangrijk dat de katten een gezond gebit hebben . Het bestrijden van tandplak en tandsteen vermindert de kans op het ontstaan van tandresorptie.
Symptomen
Een tandhalslaesie herken je doordat net boven het tandslijmvlies een stukje bloederig weefsel zit. Het slijmvlies puilt in deze holte uit. Soms zie je echt een gat in de tand of kies. Tandhalslaesies verzwakken de tand of kies. De laesie kan tot aan of zelfs in de zenuwholte komen. Dit geeft hevige pijn, vergelijkbaar met kiespijn bij mensen. De kat weigert vaak om te eten. Soms wordt er met een scheve kop gegeten om de pijnlijke kant te ontzien. De tand of kies kan afbrokkelen en zelfs afbreken.
Aanwijzingen voor FORL’s bij de kat:
- Uit de mond stinken
- Overmatig speekselen
- Vermageren
- Niet willen eten
- Met een scheve kop eten
- Geen koude vloeistoffen willen drinken
- Plotseling stoppen met eten of drinken
- Humeurig zijn
Therapie
Er zijn verschillende therapieën geprobeerd. Variërend van vullen, gebitsreiniging onder narcose, daarna polijsten en preventieve fluorbehandelingen. Echter niets geeft verbetering en de tandoplossende cellen blijven het tandweefsel afbreken. Vaak blijven uiteindelijk alleen de wortelresten van de afgebroken elementen over. De enige afdoende therapie, om de kat pijnvrij te krijgen, is het trekken of extraheren van de aangetaste tand of kies. Probeer het ontstaan van FORL’s te voorkomen door het ontstaan van tandplak en tandsteen tegen te gaan. Poets de tanden en kiezen. Als er tandsteen aanwezig is, laat het gebit professioneel schoonmaken onder narcose. En ga daarna de tanden en kiezen poetsen. Het bestrijden van tandplak en tandsteen vermindert de kans op tandresorptie.
Het Gingivitis/Stomatitis/Pharyngitis complex
Dit zijn steeds terugkerende slijmvliesontstekingen in de mond bij de kat. Deze aandoening komt voor op alle leeftijden. Vaak beginnen de problemen al op jonge leeftijd (jonger dan twee jaar) maar de meeste problemen zie je bij katten van middelbare leeftijd (7-8 jaar). We zien vaker bepaalde rassen (Main Coons en Oosterse rassen) met dit probleem.
Het complex bestaat uit 3 ziektes die gezamenlijk of apart kunnen voorkomen:
1. Gingivitis of tandvlees ontsteking
Bij gingivitis is het tandvlees gezwollen, rood en bloedt gemakkelijk. Deze ontsteking verspreidt een onaangename geur waardoor de kat erg uit de bek kan stinken. Als gevolg van de ontsteking kan het tandvlees zich terugtrekken waardoor de tandhals en wortels zichtbaar worden. Wanneer de ontsteking zo uitgebreid is dat ook het onderliggende bot ontstoken raakt is er sprake van paradontitis.
2. Stomatitis of ontsteking van het wangslijmvlies
Als gevolg van tandsteen kan het slijmvlies van de wang ontstoken raken. Dit gebeurt met name ter hoogte van de kiezen waar tandsteen het snelst ontstaat. De ontsteking kan zich over een groot deel van het slijmvlies van de wang uitbreiden.
3. Pharyngitis of slijmvliesontsteking van de mondholte
Hierbij raakt het slijmvlies achter in de mondholte ontstoken. Met name het zachte gehemelte en de slijmvliesomslag van de boven- naar onderkaak achter in de bek kunnen enorm ontstoken raken. Dit proces is erg pijnlijk voor de kat en ze zullen dan ook vaak stoppen met eten.
Symptomen
- Stinken uit de bek
- Kwijlen en speekselen
- Met een scheve kop eten, omdat het pijnlijk is
- Niet willen eten en vermageren
- Pijnlijke bek bij open doen
- Humeurig zijn
Mogelijke oorzaken
- Tandplak en tandsteen
- Afgebroken tanden en kiezen (eventuele wortelresten)
- Tandhalslaesies /FORL’s
- Verminderde weerstand door bijvoorbeeld een virusziekte als kattenaids (FIV), leucose (FeLV) en Calicivirus.
- Voedingsallergie
- Atopie (allergie)
- Idiopathisch (dat wil zeggen dat de oorzaak onbekend is)
Diagnose
De diagnose wordt gesteld door het bekijken van de mondholte. Omdat de behandeling afhankelijk is van de onderliggende oorzaak is een aanvullend onderzoek vaak noodzakelijk. Een bloedonderzoek is nodig om kattenaids en leucose uit te sluiten.
Therapie
Afhankelijk van de onderliggende oorzaak en de ernst van de verschijnselen kan vervolgens een behandelplan opgesteld worden. De behandeling bestaat uit diverse stappen. Deze variëren van het schoonmaken van het gebit tot het trekken van alle tanden en kiezen. Afhankelijk van de reactie van de kat op de ingezette behandeling kan de behandeling aangepast worden.
Omdat de aandoening meestal gepaard gaat met flinke tandsteen vorming is een professionele gebitsreiniging vaak de eerste stap in de behandeling. Onder narcose wordt het gebit schoongemaakt met een ultrasoon trilapparaat en daarna gepolijst. Losse en ernstig aangetaste elementen worden verwijderd. Hierna wordt er antibioticum en pijnstiller gegeven om de mondholte zoveel mogelijk tot rust te brengen. Tot slot moet de vorming van nieuw tandsteen zoveel mogelijk worden voorkomen. Als de ontsteking niet gepaard gaat met veel tandsteen en na een antibioticumkuur weer terugkomt, wordt geadviseerd om alle aangetaste elementen te trekken.
Wanneer een ontsteking ondanks de therapie telkens blijft terugkomen, kunnen het beste alle kiezen en eventuele kiesresten getrokken worden. Meestal blijven de klachten na deze ingreep weg. Een eigenaar ziet vaak erg op tegen deze ingreep, maar vaak voelt de kat zich na het trekken van alle elementen meteen een stuk beter. Vaak zie je dat de kat ‘s avonds alweer eet! Natuurlijk kan een kat ook zonder kiezen gewoon brokken eten. Eigenaren vertellen vaak dat de kat enorm opgeknapt is en veel levendiger is nadat de kiezen getrokken zijn.
Bij een heel klein deel van de katten zal zelfs de meest rigoreuze behandeling (het trekken van alle elementen) geen blijvende oplossing bieden. Deze katten krijgen de rest van hun leven corticosteroïden, eventueel in combinatie met antibioticum. De klachten worden hierdoor onderdrukt en de kwaliteit van leven voor de kat verhoogd.